Czym jest tajemnicza Różanka Zelejowska?
Różanka zelejowska to niepowtarzalny wapień brekcjowo-żyłowy. Wyobraź sobie skałę, w której na przestrzeni wieków popękały starsze warstwy wapienne, a szczeliny te wypełniły się krystalicznym kalcytem. To właśnie ten kalcyt, często nasycony hematytem (czerwonym tlenkiem żelaza), tworzy charakterystyczne, różowe lub wiśniowe żyłki i ornamenty na jaśniejszym tle, przypominające swoim wyglądem różane wzory. Stąd też wzięła się jej urokliwa nazwa. Mimo potocznego nazywania jej "marmurem chęcińskim", z geologicznego punktu widzenia różanka nie jest klasycznym marmurem metamorficznym, lecz wapieniem o budowie krystalicznej.
Chęciny. To miejsce związane z występowaniem tego kamienia
Najbardziej znane złoża różanki zelejowskiej znajdowały się w okolicach Chęcin, a w szczególności na Górze Zelejowej. Już w XVII wieku kamienie z okolic Chęcin, w tym te o dekoracyjnych walorach, zyskiwały popularność. Król Zygmunt Stary osobiście docenił walory chęcińskiego kamienia i chętnie go wykorzystywał. To właśnie różanka zelejowska stała się jednym z najbardziej cenionych kamieni ozdobnych w Polsce, zdobiąc takie prestiżowe miejsca jak:
- Katedra Wawelska w Krakowie: Znajdują się tam najstarsze renesansowe wyroby z tego unikatowego kamienia
- Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie: Wyrzeźbiono w nim płomienie waz z różanki zelejowskiej
- Biblioteka Jagiellońska w Krakowie: Można tam znaleźć podstopnice schodów wykonane z różanki
- Ołtarz w kaplicy Fodygów w kościele św. Bartłomieja w Chęcinach: Wykorzystano w nim lokalny marmur, w tym różankę
- Detale ołtarza głównego w klasztorze na Karczówce w Kielcach: Różanka zelejowska nadała im wyjątkowy charakter
- Portale w Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach: Gzymsy i pilastry tych portali wykonano z różanki
- Pod koniec eksploatacji, okładziny kolumn w Oddziale Świętokrzyskim Państwowego Instytutu Geologicznego w Kielcach również powstały z tego kamienia
Zapomniany skarb. Koniec eksploatacji i ochrona
Niestety, eksploatacja różanki zelejowskiej na większą skalę zakończyła się w 1954 roku. Przyczyn było kilka, w tym trudności w wydobyciu ze względu na jej kruchość i popękaną strukturę, a także względy ochrony przyrody. W 1956 roku utworzono rezerwat przyrody nieożywionej „Góra Zelejowa”, co ostatecznie zakończyło możliwość pozyskiwania tego unikatowego kamienia z jego najsłynniejszego złoża.
Góra Zelejowa. Historyczne centrum wydobycia
Góra Zelejowa (360 m n.p.m.) jest jednym z najstarszych i najważniejszych miejsc eksploatacji marmurów w Górach Świętokrzyskich, gdzie wydobywano najpiękniejszą odmianę różanki zelejowskiej oraz brekcję kalcytowo-wapienną. Góra ta wymieniana jest jako miejsce wydobycia marmurów już w lustracjach z 1602 i 1615 roku. W Słowniku Geograficznym z XIX wieku wspomina się o trzech odmianach marmuru na Zelejowej.
Odkryj piękno województwa świętokrzyskiego
Dziś, choć różanka zelejowska nie jest już powszechnie wydobywana, jej ślady można wciąż podziwiać w wielu zabytkowych budowlach w Polsce. Góra Zelejowa stanowi cenny rezerwat geologiczny, przypominający o bogatej historii górniczej tego regionu i o pięknie ukrytych w nim skarbów natury. Różanka zelejowska to bez wątpienia kamienny unikat województwa świętokrzyskiego, który zdobił ważne miejsca i zasługuje na ponowne odkrycie i pamięć! Podczas zwiedzania zabytków, miejcie na uwadze ten niezwykły kamień z Gór Świętokrzyskich – być może natraficie na jego ślady, świadczące o dawnej славе tego regionu.
źródła. Muzeum Narodowe w Kielcach, Wikipedia, Swietokrzyskie Trawel, Świętokrzyskie Szlaki Turystyczne
i
