Świętomarz. Jedna z najstarszych wsi w Świętokrzyskiem i ośrodek kultu Bogini Marzanny

Pradawne korzenie i kult Marzanny

Nazwa Świętomarz wywodzi się od słowiańskiej bogini Marzanny, czczonej przez starożytnych Słowian na tych terenach. Początkowo, po przyjęciu chrześcijaństwa, mianem "Święta Marza" określano Matkę Boską, co świadczy o głębokim zakorzenieniu tego kultu w lokalnej świadomości. To właśnie w Świętomarzy odkryto ślady największego w Górach Świętokrzyskich piecowiska składającego się z 231 dymarek, co wskazuje na aktywną działalność hutniczą ludności kultury przeworskiej już w II wieku po Chrystusie. Szacuje się, że z każdej dymarki uzyskiwano 10-20 kg żelaza.

Od pogaństwa do chrześcijaństwa. Historia Kościoła

W XI wieku, w ramach misji chrystianizacyjnej biskupów krakowskich, w miejscu pogańskiego ośrodka kultu bogini Marzanny, wzniesiono drewniany kościół i rezydencję biskupią. Świadectwem tego wczesnego okresu jest zachowana do dziś romańska kamienna chrzcielnica, obecnie służąca jako kropielnica.

Murowany kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP został ufundowany przez Bogufała herbu Rogala i budowany w latach 1367–1434. Jan Długosz wspomina, że jeszcze w XV wieku świątynia nie była w pełni wykończona. Gotycka, jednonawowa konstrukcja z kamienia łamanego, opasana przyporami, zachowała trzy oryginalne, ostrołukowe portale z szarego piaskowca z XIV wieku oraz żelazne drzwi, będące dziełem ówczesnych lokalnych kowali. Świątynia przechodziła liczne przebudowy i remonty, zwłaszcza w XIX wieku, kiedy to dobudowano kaplicę od strony północnej i odrestaurowano wnętrze, w tym barokowy ołtarz główny z obrazem Matki Bożej z XVII wieku.

Obok kościoła stoi zabytkowa drewniana dzwonnica, wzniesiona bez użycia gwoździ. Cały zespół – kościół i dzwonnica – jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych.

Zdjęcia dzwonnicy i kościoła w Świętomarzy

Świętomarz na kartach historii Polski

Świętomarz to także miejsce związane z kluczowymi wydarzeniami w historii Polski. Przy murze prezbiterium kościoła znajduje się żeliwny pomnik poświęcony Kajetanowi Woyciechowskiemu. Był to pułkownik Wojsk Polskich, sędzia pokoju i dziedzic dóbr Łomna. Służył pod rozkazami Kozietulskiego i Napoleona, a za szarżę pod Somosierrą został odznaczony Orderem Legii Honorowej. Walczył również jako oficer kawalerii w powstaniu listopadowym.

Sama wieś odegrała istotną rolę w powstaniu styczniowym. 29 października 1862 roku na plebanii w Świętomarzy odbył się zjazd duchowieństwa diecezji sandomierskiej, podczas którego podjęto uchwałę o podporządkowaniu się decyzjom Komitetu Centralnego Narodowego, wspierając tym samym ruch powstańczy.

Świętomarz dzisiaj. Idealne miejsce dla turystów

Dziś Świętomarz to wieś w gminie Pawłów, w powiecie starachowickim. Przez miejscowość przebiega czerwony szlak rowerowy wiodący przez Góry Świętokrzyskie, co czyni ją atrakcyjnym punktem dla miłośników aktywnego wypoczynku. Warto zaznaczyć, że wieś znajduje się również na Sieradowickim Obszarze Chronionego Krajobrazu.

Świętomarz to idealne miejsce dla każdego, kto pragnie zanurzyć się w historii i kulturze regionu. Bliskość Bodzentyna, Nowej Słupi i Starachowic sprawia, że jest to doskonała baza wypadowa do odkrywania innych atrakcji turystycznych Świętokrzyskiego. Odwiedzając Świętomarz, można na własne oczy zobaczyć, jak pradawne wierzenia i burzliwe dzieje kształtowały to niezwykłe miejsce.

źródło: wietrzykowski.net, Polska w liczbach, Park Legend, Wikipedia