To najdłuższe mury obronne w woj. świętokrzyskim. Otaczają Stare Miasto

Obwód fortyfikacji miejskich Sandomierza, wzniesionych wokół starego miasta, wynosił ponad 1700 metrów. Stanowiło to jedną z największych tego typu inwestycji w regionie, porównywalną co do rozmachu z akcją budowlaną Kazimierza Wielkiego w Małopolsce, obejmującą intensyfikację fortyfikowania miast. Powierzchnia miasta w obrębie murów wynosiła prawie 16 hektarów.

Historia i konstrukcja murów obronnych Sandomierza

Sandomierz, bezpośrednio po lokacji w 1286 roku, otrzymał obwarowania drewniano-ziemne, które w kolejnym roku skutecznie oparły się szturmowi Tatarów. Jednak budowę murowanych murów obronnych rozpoczęto w drugiej połowie XIV wieku.

Większość prac fortyfikacyjnych wykonano prawdopodobnie za panowania Kazimierza Wielkiego. Ten władca był znany z licznych akcji budowlanych w całym kraju. Linia nowo powstałych murów nie pokrywała się dokładnie z narysem wcześniejszych fortyfikacji, lecz objęła tereny miasta poszerzone na północ i włączyła w system obronny zamek. Mimo iż miasto było fundacją królewską, prace nad obwodem obwarowań ciągnęły się co najmniej do przełomu XIV i XV wieku.

Zobacz Sandomierz na zdjęciach

Charakterystyka architektoniczna:

• Materiał: Mury wzniesiono z cegły wiązanej w wątku polskim, posadowionej na kamiennym fundamencie
• Wymiary: Grubość muru była znaczna, wynosząc około 2,2 metra. Pierwotna wysokość szacowana jest na 8–9 metrów
• Elementy obronne: Mur sandomierski był zwieńczony krenelażem i chodnikiem dla obrońców. Wewnątrz murów istniał wolny od zabudowy pas przymurny, uformowany w ulicę podmurną w miejscach intensywniej zabudowanych
• Baszty: Obwód obronny był wzmacniany basztami. Według różnych źródeł ikonograficznych było ich 16, chociaż pierwotna liczba mogła być większa. Baszty były prostokątne w planie, otwarte w kierunku miasta i wysunięte na zewnątrz. Na kierunkach zagrożonych (północnym i zachodnim) występowały regularnie co 30–60 metrów. Inny układ reprezentowała czworoboczna, zamknięta, narożna baszta północno-wschodnia.

System bram i funkcje obronne

Sandomierz pierwotnie posiadał trzy bramy: Opatowską (od północy, na głównej trasie komunikacyjnej), Krakowską (od południa) i Lubelską, zwaną też Rybacką (od wschodu). Czwarta brama, Zawichojska, powstała prawdopodobnie w XVI wieku, zastępując zwykłą basztę prostokątną i posiadała półokrągły barbakan.

Bramy czternastowieczne mieściły się w czworobocznych basztach bramnych. Najlepiej zachowanym elementem jest Brama Opatowska, która jest jedynym fragmentem średniowiecznych obwarowań zachowanym w całości. Brama Opatowska została wzniesiona na planie 9 x 9,5 metra. Początkowo była niska, ale została rozbudowana (prawdopodobnie w XV wieku) w kierunku poziomym o prostokątne przedbramie i wzwyż, osiągając ponad 20 metrów wysokości.

Mury obronne Sandomierza, poza funkcją militarną, były kluczowe dla miasta, które w średniowieczu było ważnym ośrodkiem administracyjnym i handlowym, a później stało się największym z województw. Fortyfikacje te chroniły miasto, wykorzystując naturalne walory obronne terenu, takie jak strome skarpy oraz Wisłę od strony południowej i częściowo wschodniej.

Mury obronne Sandomierza są więc najdłuższymi zidentyfikowanymi fortyfikacjami miejskimi w regionie świętokrzyskim, stanowiącymi kluczowy element dziedzictwa historycznego, sięgającego czasów lokacji miasta i działalności Kazimierza Wielkiego.

źródła: Bartosz Pankowski. "Stan badań archeologicznych nad średniowiecznymi zamkami dawnego województwa sandomierskiego"; UM Sandomierz, Wikipedia.