Gwara świętokrzyska to jedno z najciekawszych zjawisk językowych w Polsce. Związana z regionem Świętokrzyskiego, stanowi unikalny element kultury ludowej, który odzwierciedla historię, obyczaje i codzienne życie mieszkańców tego regionu. Warto poznać jej bogactwo, ponieważ to nie tylko ciekawostka językowa, ale także istotna część tożsamości Świętokrzyskiego.
Co to jest gwara świętokrzyska?
Gwara świętokrzyska to lokalny dialekt języka polskiego, który przez wiele lat kształtował się w regionie Świętokrzyskiego, obejmując obszary takie jak Kielce, Busko-Zdrój, Sandomierz czy Starachowice. Charakteryzuje się ona odrębnym słownictwem, wymową oraz gramatyką, które wyróżniają ją na tle innych gwar regionalnych w Polsce.
W historii regionu Świętokrzyskiego, gwara była językiem codziennego użytku. Choć obecnie w większości została wyparta przez standardowy język polski, wciąż możemy usłyszeć ją w niektórych częściach regionu, szczególnie wśród starszego pokolenia.
Łucja Wiśniewska zajęła I miejsce w świętokrzyskim dyktandzie gwarowym
VIII Dyktando Gwarowe odbyło się w Wilkowie (Gmina Bodzentyn). To wydarzenie, mające na celu pielęgnowanie i przekazywanie lokalnej tradycji językowej, z roku na rok przyciąga coraz więcej osób. Udział w dyktandzie wzięła także mieszkanka powiatu starachowickiego Łucja Wiśniewska, zajęła w nim pierwsze miejsce.
Łucja Wiśniewska jest mieszkanką Bostowa Nowego. Wielbiciele folkloru mogą ją zobaczyć podczas występów Zespołu Śpiewaczo- Obrzędowego "Sołtyski", którego jest członkiem.
Cała przygoda z folklorem rozpoczęła się trzy lata temu - opowiada Łucja Wiśniewska. Wtedy wstąpiłam w szeregi Zespołu Śpiewaczo- Obrzędowego "Sołtyski" z Pawłowa, do którego zwerbowała mnie Agnieszka Banasik, kierownik grupy. Dotychczas nie miałam nic wspólnego z gwarą, czasem w domu z mamą jeszcze porozumiewamy się w ten sposób ale to już sporadycznie. To co przekonało mnie do folkloru to był Przegląd Teatrów Wiejskich w WDK Kielce. Gwarą "zaraził" mnie nas scenarzysta Janek Jóźwik, który zna wszystkie zasady i przepięknie mówi gwarą.
Gwara świętokrzyska. Fragment w wykonaniu Łucji Wiśniewskiej
Gwara świętokrzyska a kultura ludowa
Gwara świętokrzyska to nie tylko sposób komunikacji, ale także element kultury ludowej, który odzwierciedla życie mieszkańców tego regionu. W wielu opowieściach, pieśniach czy legendach, gwara była podstawowym nośnikiem tradycji i historii. Z tego powodu jej zachowanie jest ważne nie tylko z językowego punktu widzenia, ale także z kulturowego.
Wielu badaczy i etnografów dostrzega w gwarze świętokrzyskiej elementy, które były świadectwem silnej tożsamości mieszkańców tego regionu. Warto dodać, że gwara była także używana w pieśniach ludowych, które wciąż są wykonywane przez zespoły folklorystyczne.
Gwara jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Tak jest w domu rodzinnym Łucji Wiśniewskiej
Gwarą mówiła moja babcia, troszkę mniej mama a teraz ja uczę swoje dzieci, szczególnie młodszego syna - opowiada Lucja Wiśniewska. Są jeszcze ludzie którzy mówią gwarą, ale my niestety tego nie doceniamy. Gwarę świętokrzyską możemy jeszcze spotkać dość często w okolicach Bodzentyna, w Gminie Pawłów już zanika. Dlatego z naszym zespołem robimy wszystko aby te dawne czasy odtworzyć i pokazać naszym dzieciom jak to dawniej bywało.
Zdjęcia. Łucja Wiśniewska zwyciężczyni świętokrzyskiego dyktanda gwarowego
Dlaczego warto znać gwarę świętokrzyską?
Znajomość gwary świętokrzyskiej może być interesującym doświadczeniem dla każdego, kto chce poznać głębiej historię i kulturę regionu. Dla turystów odwiedzających Świętokrzyskie, spotkanie z gwarą może być ciekawą formą interakcji z lokalnymi mieszkańcami, którzy wciąż pielęgnują tę tradycję.
Gwara świętokrzyska to także ważny element w kontekście ochrony dziedzictwa kulturowego. Mimo że współczesny język polski dominuje w życiu codziennym, gwara wciąż ma swoich miłośników i jest traktowana jako cenne dziedzictwo, które warto zachować dla przyszłych pokoleń.
8 Dyktando Gwary Świętokrzyskiej
15 lutego 2025 roku świetlica wiejska w Wilkowie stała się miejscem spotkania miłośników gwary świętokrzyskiej z całej Polski. W tegorocznej edycji wzięło udział niemal 40 uczestników, którzy zmierzyli się z dwoma tekstami napisanymi w gwarze.
Pierwszy z nich, autorstwa poetki Katarzyny Zaborowskiej, nawiązywał do obchodów Roku Stefana Żeromskiego, natomiast drugi wyszedł spod pióra lokalnej artystki Zofii Szafraniec. Uczestnicy mogli wybrać jeden z tekstów lub – dla większego wyzwania – spróbować swoich sił w obu dyktandach.
Dyktando Gwarowe to nie tylko konkurs, ale przede wszystkim okazja do wspólnego celebrowania regionalnej kultury i powrotu do korzeni. Dzięki takim inicjatywom młodzież może poznać sposób mówienia swoich dziadków, a starsi mieszkańcy – przypomnieć sobie czasy, gdy gwara była codziennym elementem życia.
