Waśniów – świętokrzyska perełka o ponad 800-letniej historii. Od targowiska do malowniczej wsi

Ponad 800 lat historii – od antycznych śladów do średniowiecznego targowiska

Historia Waśniowa sięga znacznie dalej niż mogłoby się wydawać. Badania archeologiczne prowadzone w latach 50., 60. i 70. XX wieku potwierdziły istnienie na tym terenie śladów osadnictwa i hutnictwa z okresu rzymskiego, sprzed około dwóch tysięcy lat. Przyjmuje się, że pierwszymi mieszkańcami tych ziem byli Słowianie, którzy przybyli w V wieku. Pierwsze wzmianki o Waśniowie w dokumentach źródłowych pochodzą z 1145 roku, co czyni tę miejscowość jedną z najstarszych w regionie świętokrzyskim. Już przed tym rokiem istniały tu kościół, karczmy i targowisko. Dokumenty z lat 1146-1147 określają Waśniów jako targowisko ("forum Wasnowe") lub targowisko z wsią ("Wasnow forum cum villa"). Początkowo, w 1145 roku, książę Mieszko III Stary nadał Waśniów katedrze gnieźnieńskiej. Dwa lata później, w 1147 roku, osada przeszła w ręce kanoników regularnych w Trzemesznie z nadania księżnej Salomei. Waśniów pozostawał w ich posiadaniu do 1432 roku, kiedy to opat trzemeszeński odstąpił go opatowi wąchockiemu. W późniejszym czasie, w ostatniej ćwierci XVI wieku, Waśniów był miastem należącym do klasztoru cystersów wąchockich.

Waśniów miastem – od lokacji do utraty praw miejskich

Wyjątkowym momentem w historii osady było nadanie praw miejskich średzkich przez króla Kazimierza Wielkiego. Dokument lokacyjny został wydany w Krakowie 7 stycznia 1351 roku. Herbem Waśniowa stał się biały łabędź w czerwonym polu. W tym czasie Waśniów znajdował się na ważnych piastowskich szlakach handlowych wiodących z Sandomierza i Opatowa w kierunku centralnej Polski. Jeden z głównych traktów przebiegał właśnie przez Waśniów. Historia Waśniowa w kolejnych wiekach była burzliwa. W 1409 roku, w drodze pod Grunwald, miasteczko odwiedził król Władysław Jagiełło. Zapiski z lat 1475 i 1552 potwierdzają istnienie w Waśniowie szkoły początkowej. Niestety, miasto doświadczało też licznych klęsk, w tym ogromnego pożaru w 1523 roku, który strawił około 80% zabudowy. Mimo zwolnienia z podatków na 10 lat, Waśniów nie odzyskał dawnej dynamiki rozwoju. Kolejne nieszczęścia, jak Potop szwedzki i zaraza w 1705 roku, doprowadziły miasto do niemal całkowitej ruiny. Mimo prób potwierdzenia dawnych przywilejów przez kolejnych królów, życie gospodarcze przeniosło się do innych ośrodków. Miasto nawiedził również kolejny pożar w 1840 roku.

Znani, urodzeni w Waśniowie

W Waśniowie i okolicy urodziło się i działało kilka znaczących postaci. W pobliskim folwarku Gaj (dziś nieistniejącym) w XVII wieku urodził się Wespazjan Kochowski, wybitny poeta barokowy i historyk królewski. Był pierwszym w Polsce, który świadomie wprowadził do literatury opis krajobrazu. Jego twórczość była źródłem wiedzy dla Henryka Sienkiewicza przy pisaniu "Trylogii". W kościele w Waśniowie znajduje się rzeźba przedstawiająca Wespazjana Kochowskiego.

Co warto zobaczyć w Waśniowie i okolicy? Zabytki i przyroda

Choć Waśniów jest dziś wsią, oferuje odwiedzającym szereg interesujących miejsc, szczególnie dla miłośników historii, tradycji i przyrody regionu świętokrzyskiego. Główne punkty na mapie Waśniowa to:

• Kościół parafialny pw. Świętego Piotra i Pawła: Pierwotnie drewniana świątynia istniała już w 1145 roku. Obecny, murowany kościół z kamienia w stylu późnorenesansowym został wzniesiony w 1656 roku na miejscu dawnego. Wnętrze posiada barokowy wystrój. Kościół wraz z dzwonnicą są wpisane do rejestru zabytków nieruchomych.
• Cmentarz parafialny: Znajdziemy tu zabytkowe nagrobki oraz cokół zegara słonecznego z datą 1781. Spoczywa tu również powstańczy łącznik Maksymilian Budzisz

W okolicy Waśniowa czeka wiele innych atrakcji

• Izba Pamięci Jana Piwnika "Ponurego" w Janowicach: Mieści się w domu jednego z najsłynniejszych dowódców partyzanckich AK.
• Architektura i zespoły dworsko-parkowe: W regionie można spotkać obiekty w stylach romańskim, gotyckim i klasycystyczne dworki otoczone parkami. Takie nagromadzenie założeń parkowo-dworskich na niewielkim obszarze jest rzadko spotykane

Przyroda Gminy Waśniów to kolejny atut. Doceniając jej piękno, utworzono na części gminy Jeleniowski Park Krajobrazowy. Najcenniejsze przyrodniczo obszary są chronione w trzech rezerwatach przyrody

• Rzerwat "Małe Gołoborze": Chroni niewielkie głazowisko i las bukowo-jodłowy
• Rezerwat "Szczytniak": Obejmuje typowe dla Gór Świętokrzyskich podszczytowe rumowiska skalne (gołoborza) i starodrzew jodłowo-bukowy
• Rezerwat "Wąwóz w Skałach": Chroni wychodnie skał środkowego dewonu z cennymi skamieniałościami i ciekawą roślinnością.

Na terenie gminy znajduje się wiele pomników przyrody, w tym 4 około 400-letnie dęby w parku w Grzegorzowicach, 200-letnia topola w Czajęcicach, formy skalne koło Stryczowic czy źródło w Kuninie.

Waśniów to miejsce, w którym historia łączy się z pięknem natury i tradycją. Ta świętokrzyska perełka o ponad 800-letniej historii, która przeszła drogę od prężnego targowiska i miasta do malowniczej wsi, z pewnością zasługuje na odkrycie.

źródło: opoka.org.pl, Wikipedia, Swietokrzyskie Travel