Zalew Wióry w Świętokrzyskiem pochłonął 101 domów, szkoły i młyny. Historia budowy zbiornika

Cena powodziowej ochrony. 101 zlikwidowanych gospodarstw

Budowa zbiornika Wióry, która ostatecznie trwała od 1980 do 2005 roku, wymagała radykalnych działań w celu przygotowania niecki pod zalew. Miejscowość Wióry, od której zbiornik wziął swą nazwę, została całkowicie wysiedlona.

Łącznie, w trakcie prac nad zbiornikiem, zostało zlikwidowanych 101 gospodarstw. Oprócz domów mieszkalnych, pod wodą znalazła się także infrastruktura publiczna i gospodarcza:

• 3 młyny wodne
• 2 szkoły
• Wycięto również 8,7 hektara sadów oraz 40 hektarów lasów

Całkowity koszt budowy zbiornika Wióry szacowany był na około 300 milionów złotych.

Lokalizacja i parametry Zbiornika Wióry

Zbiornik jest położony na terenie Gór Świętokrzyskich i rozciąga się przez terytoria trzech gmin: Pawłów, Kunów i Waśniów.

Zalew powstał w naturalnej dolinie, gdzie rzeka Świślina jest zasilana przez Pokrzywiankę. Czasza zbiornika rozciąga się wzdłuż obu rzek: wzdłuż Świśliny na długości około 8 km, a wzdłuż Pokrzywianki na długości około 7,2 km.

Kluczowe parametry Zbiornika Wióry:

• Powierzchnia: Przy normalnym poziomie piętrzenia (NPP) wynosi 257 ha, a maksymalnie może osiągnąć 408 ha. Całkowita powierzchnia zbiornika to 415 ha
• Głębokość: Średnia głębokość waha się od 6 do 8 metrów. Maksymalna głębokość w rejonie zapory osiąga nawet ponad 19 metrów (lub 20 m).
• Zapora: Zapora typu ziemnego znajduje się kilka kilometrów powyżej miejscowości Doły Biskupie. Ma wysokość 21 metrów, a jej długość to 252 metry. Pod zaporą znajduje się żelbetonowy tunel, zwany galerią kontrolno-zastrzykową.

Burzliwa historia budowy

Idea budowy zapory Wióry zrodziła się już w 1975 roku, początkowo w planach rozwoju ostrowieckiej huty stali, która potrzebowała pokrycia zapotrzebowania na wodę.

Inwestycję rozpoczęto w 1980 roku, ale już w listopadzie tego samego roku została wstrzymana uchwałą Rady Ministrów. Przez lata projekt miał zmieniany status: z wstrzymanej na zaniechaną (1983), a następnie znów na wstrzymaną (1984), po przejęciu przez Ministra Ochrony Środowiska. Prace budowlane ruszyły ponownie na początku 1989 roku.

Jednak ze względu na brak środków inwestycję ponownie wstrzymano w 1993 roku.

W tym czasie funkcja zbiornika uległa zmianie. Pierwotne cele, takie jak zaopatrzenie Ostrowca Świętokrzyskiego w wodę, zostały uzupełnione o kluczowe aspekty: ochronę przeciwpowodziową, wykorzystanie energetyczne rzeki oraz zapewnienie biologicznego przepływu w okresach suszy.

Powódź, która przyspieszyła budowę

W 2001 roku doszło do katastrofy – fala powodziowa spowodowana ulewnymi deszczami zniszczyła tymczasową zaporę ziemną budowy Wiór. Woda zalała Doły Biskupie, Nietulisko i Kunów. Ta powódź uświadomiła władzom i mieszkańcom pilną potrzebę szybkiego dokończenia inwestycji.

W 2002 roku powołano specjalny Zespół do spraw budowy zbiornika, co doprowadziło do intensyfikacji robót.

Próbne spiętrzenie wody nastąpiło w maju 2005 roku, co uznano za oficjalne otwarcie zbiornika. Ostatecznie, oficjalne otwarcie zbiornika i jego oddanie do użytku nastąpiło 1 października 2007 roku.

Funkcje i atrakcje zbiornika Wióry

Zbiornik Wióry pełni szereg kluczowych funkcji, głównie dzięki swojej dużej pojemności całkowitej, z której część, tzw. pojemność martwa (około 43%), przeznaczona jest na pomieszczenie osadów naniesionych przez rzekę i procesy erozyjne.

Główne funkcje zbiornika to:

1. Ochrona przeciwpowodziowa: Budowa zbiornika znacząco zredukowała przepływy powodziowe, obniżając je z 320 m³/s do zaledwie 30 m³/s.
2. Zapewnienie przepływu nienaruszalnego w rzece
3. Funkcja energetyczna
4. Funkcja turystyczna i rekreacyjna.

Śladami dinozaurów i atrakcje turystyczne

Obszar, na którym powstał Zbiornik Wióry, jest bogaty nie tylko historycznie, ale i przyrodniczo. Zalew znajduje się w obszarze Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej.

Podczas budowy zapory Wióry dokonano spektakularnego odkrycia paleontologicznego. Odsłonięte zostały skały dolnego triasu, z formacji z Wiór, zwanej pstrym piaskowcem. Odkryto tam skamieniałości tropów dinozaurów. Były to liczne tropy gadów i płazów, w tym chiroteriów (przodkowie dinozaurów), których ślady przypominają odciski ludzkich dłoni. Oryginalne płyty z tropami zwierząt sprzed 245 milionów lat można oglądać w Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach.

Dzięki walorom przyrodniczym i historycznym, region jest promowany turystycznie:

• Szlaki rowerowe: Przez obszar Wiór i Dołów Biskupich przebiegają szlaki, w tym szlak rowerowy im. Witolda Gombrowicza (od Małoszyc do Dołów Biskupich). Planowane są również ścieżki edukacyjne "Śladami dinozaurów" Bałtów – Doły Biskupie.
• Wędkarstwo: Zalew Wióry jest jednym z najpopularniejszych łowisk w regionie świętokrzyskim. Można tu złowić sandacza (obecnie dominującego drapieżnika), szczupaka, okonia, lina, leszcza i płoć. Warto jednak pamiętać, że dno jest pełne zaczepów i zawad (pozostałości po wykarczowanych sadach i lasach).

Zbiornik Wióry, mimo kontrowersyjnych i bolesnych początków, stał się kluczowym elementem infrastruktury wodnej w regionie, zapewniającym bezpieczeństwo przeciwpowodziowe i oferującym bogaty potencjał rekreacyjny i historyczny.