Co mała świętokrzyska wioska ma wspólnego z Mikołajem Rejem? Odpowiadamy

Historia Oksy nierozerwalnie związana jest z Mikołajem Rejem. Miejscowość została założona przez niego na gruntach wsi Tworów. Według historyków, powstanie nowego ośrodka datuje się na rok 1550. Zaledwie cztery lata później, w 1554 roku, Mikołajowi Rejowi udało się uzyskać dla Oksy bardzo ważny przywilej – prawo magdeburskie. Dokument zatwierdzony przez króla Zygmunta Augusta przeistoczył dotychczasową wieś w pełnoprawne miasto. Królewski przywilej gwarantował nowym mieszkańcom zwolnienie od wszelkich opłat celnych i myt na 12 lat, ustanawiał jarmarki (na św. Trójcę i św. Andrzeja) oraz cotygodniowe targi we wtorki. Sama nazwa Oksa – dawniej pisana jako Oksza – wywodzi się bezpośrednio od herbu rodowego Reja, który przedstawiał siekierę (staropolska nazwa "oksza"). Ród Rejów władał Oksą aż do końca XVII wieku.

Oksa na archiwalnych fotografiach

Oksa. Rys historyczny

Pod rządami Rejów, Oksa stała się jednym z kluczowych centrów kalwinizmu w Małopolsce. W tym okresie w mieście powstała świątynia kalwińska – zbór. Zbór pełnił niezwykle ważną funkcję w XVI i XVII wieku. Przy zborze działała również szkoła kalwińska. Przełom nastąpił pod koniec XVII wieku. Po przejściu Oksy w ręce katolików, zbór kalwiński został siłą przejęty przez cystersów z Jędrzejowa w 1678 lub 1679 roku. Obecnie kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Marii i św. Mikołaja jest unikalnym na skalę kraju przykładem kościoła zbudowanego w czasach reformacji jako protestancki zbór i zachowanego do dziś.

Oksa dziś. Wieś z wielką historią

Rejowie sprzedali Oksę około 1699 roku, po utracie zboru. Miejscowość utraciła prawa miejskie w 1867 lub 1869 roku. W swojej późniejszej historii Oksa była świadkiem ważnych wydarzeń, takich jak wizyta króla Stanisława Augusta w 1787 roku czy bitwa pod Oksą w powstaniu styczniowym w 1863 roku. Dziś Oksa to wieś położona w województwie świętokrzyskim, będąca siedzibą gminy Oksa. Choć liczy około 806 mieszkańców (dane z 2020 r.), jej znaczenie historyczne jest niekwestionowane. Kościół pw. św. Mikołaja, dawny zbór kalwiński Rejów, jest wpisany do rejestru zabytków. Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 742 oraz niebieska ścieżka rowerowa wiodąca do Radkowa.

Odwiedzając Oksę, można dotknąć historii i poczuć ducha minionych wieków – od czasów założyciela Mikołaja Reja, przez okres Reformacji, aż po dzisiejszą spokojną wieś w sercu regionu świętokrzyskiego. To miejsce, które zasługuje na uwagę każdego miłośnika historii i unikalnych zabytków.

Źródło: Swietokrzyskie Travel, Wikipedia, Izba Tradycji w Lasochowie (