Cena powodziowej ochrony. 101 zlikwidowanych gospodarstw
Budowa zbiornika Wióry, która ostatecznie trwała od 1980 do 2005 roku, wymagała radykalnych działań w celu przygotowania niecki pod zalew. Miejscowość Wióry, od której zbiornik wziął swą nazwę, została całkowicie wysiedlona (ponadto wysiedlono wieś Broniewice i Szeligi).
Łącznie, w trakcie prac nad zbiornikiem, zostało zlikwidowanych 101 gospodarstw. Oprócz domów mieszkalnych, pod wodą znalazła się także infrastruktura publiczna i gospodarcza:
- 3 młyny wodne
- 2 szkoły
- Wycięto również 8,7 hektara sadów oraz 40 hektarów lasów
Całkowity koszt budowy zbiornika Wióry szacowany był na około 300 milionów złotych.
Tak to miejsce wyglądało przed powstaniem Zbiornika Wióry (Galeria)
Lokalizacja i parametry Zbiornika Wióry
Zbiornik jest położony na terenie Gór Świętokrzyskich i rozciąga się przez terytoria trzech gmin: Pawłów, Kunów i Waśniów.
Zalew powstał w naturalnej dolinie, gdzie rzeka Świślina jest zasilana przez Pokrzywiankę. Czasza zbiornika rozciąga się wzdłuż obu rzek: wzdłuż Świśliny na długości około 8 km, a wzdłuż Pokrzywianki na długości około 7,2 km.
Kluczowe parametry Zbiornika Wióry:
- Powierzchnia: Przy normalnym poziomie piętrzenia (NPP) wynosi 257 ha, a maksymalnie może osiągnąć 408 ha. Całkowita powierzchnia zbiornika to 415 ha
- Głębokość: Średnia głębokość waha się od 6 do 8 metrów. Maksymalna głębokość w rejonie zapory osiąga nawet ponad 19 metrów (lub 20 m).
- Zapora: Zapora typu ziemnego znajduje się kilka kilometrów powyżej miejscowości Doły Biskupie. Ma wysokość 21 metrów, a jej długość to 252 metry. Pod zaporą znajduje się żelbetonowy tunel, zwany galerią kontrolno-zastrzykową.
Burzliwa historia budowy
Idea budowy zapory Wióry zrodziła się już w 1975 roku, początkowo w planach rozwoju ostrowieckiej huty stali, która potrzebowała pokrycia zapotrzebowania na wodę.
Inwestycję rozpoczęto w 1980 roku, ale już w listopadzie tego samego roku została wstrzymana uchwałą Rady Ministrów. Przez lata projekt miał zmieniany status: z wstrzymanej na zaniechaną (1983), a następnie znów na wstrzymaną (1984), po przejęciu przez Ministra Ochrony Środowiska. Prace budowlane ruszyły ponownie na początku 1989 roku.
Jednak ze względu na brak środków inwestycję ponownie wstrzymano w 1993 roku.
W tym czasie funkcja zbiornika uległa zmianie. Pierwotne cele, takie jak zaopatrzenie Ostrowca Świętokrzyskiego w wodę, zostały uzupełnione o kluczowe aspekty: ochronę przeciwpowodziową, wykorzystanie energetyczne rzeki oraz zapewnienie biologicznego przepływu w okresach suszy.
Powódź, która przyspieszyła budowę
W 2001 roku doszło do katastrofy – fala powodziowa spowodowana ulewnymi deszczami zniszczyła tymczasową zaporę ziemną budowy Wiór. Woda zalała Doły Biskupie, Nietulisko i Kunów. Ta powódź uświadomiła władzom i mieszkańcom pilną potrzebę szybkiego dokończenia inwestycji.
W 2002 roku powołano specjalny Zespół do spraw budowy zbiornika, co doprowadziło do intensyfikacji robót.
Próbne spiętrzenie wody nastąpiło w maju 2005 roku, co uznano za oficjalne otwarcie zbiornika. Ostatecznie, oficjalne otwarcie zbiornika i jego oddanie do użytku nastąpiło 1 października 2007 roku.
Funkcje i atrakcje zbiornika Wióry
Zbiornik Wióry pełni szereg kluczowych funkcji, głównie dzięki swojej dużej pojemności całkowitej, z której część, tzw. pojemność martwa (około 43%), przeznaczona jest na pomieszczenie osadów naniesionych przez rzekę i procesy erozyjne.
Główne funkcje zbiornika to:
- Ochrona przeciwpowodziowa: Budowa zbiornika znacząco zredukowała przepływy powodziowe, obniżając je z 320 m³/s do zaledwie 30 m³/s.
- Zapewnienie przepływu nienaruszalnego w rzece
- Funkcja energetyczna
- Funkcja turystyczna i rekreacyjna.
Śladami dinozaurów i atrakcje turystyczne
Obszar, na którym powstał Zbiornik Wióry, jest bogaty nie tylko historycznie, ale i przyrodniczo. Zalew znajduje się w obszarze Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej.
Podczas budowy zapory Wióry dokonano spektakularnego odkrycia paleontologicznego. Odsłonięte zostały skały dolnego triasu, z formacji z Wiór, zwanej pstrym piaskowcem. Odkryto tam skamieniałości tropów dinozaurów. Były to liczne tropy gadów i płazów, w tym chiroteriów (przodkowie dinozaurów), których ślady przypominają odciski ludzkich dłoni. Oryginalne płyty z tropami zwierząt sprzed 245 milionów lat można oglądać w Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach.
Dzięki walorom przyrodniczym i historycznym, region jest promowany turystycznie:
- Szlaki rowerowe: Przez obszar Wiór i Dołów Biskupich przebiegają szlaki, w tym szlak rowerowy im. Witolda Gombrowicza (od Małoszyc do Dołów Biskupich). Planowane są również ścieżki edukacyjne "Śladami dinozaurów" Bałtów – Doły Biskupie.
- Wędkarstwo: Zalew Wióry jest jednym z najpopularniejszych łowisk w regionie świętokrzyskim. Można tu złowić sandacza (obecnie dominującego drapieżnika), szczupaka, okonia, lina, leszcza i płoć. Warto jednak pamiętać, że dno jest pełne zaczepów i zawad (pozostałości po wykarczowanych sadach i lasach).
Zbiornik Wióry, mimo kontrowersyjnych i bolesnych początków, stał się kluczowym elementem infrastruktury wodnej w regionie, zapewniającym bezpieczeństwo przeciwpowodziowe i oferującym bogaty potencjał rekreacyjny i historyczny.
źródło: Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach, Wikipedia, www. Geocaching
Tak obecnie wygląda Zalew Wióry (GALERIA)
