Opatów, położony w malowniczym województwie świętokrzyskim, to miasto, którego swoisty urok wynika z niezwykle bogatej historii i zachowanego średniowiecznego rozplanowania. Jest to jeden z najstarszych i najbogatszych w wydarzenia historyczne ośrodków miejskich w Polsce. Choć niewielki (powierzchnia miasta to zaledwie 9,36 km²), Opatów przyciąga turystów niczym magnes, oferując niesamowite zabytki, tajemnicze podziemia i liczne lokalne legendy.
To miasto ma najładniejszą nazwę według sztucznej inteligencji:
"Nazwa jest prosta, ale ma w sobie swoisty urok i nawiązuje do dawnych dóbr klasztornych (opat to przełożony opactwa). Brzmi łagodnie" - czytamy w uzasadnieniu.
Opatów. Perła historycznej Małopolski
Opatów leży wśród wzgórz Wyżyny Małopolskiej, na styku mezoregionów Wyżyny Sandomierskiej (Opatowskiej) i Gór Świętokrzyskich, przecięty rzeką Opatówką. Jego początki sięgają przełomu X i XI wieku, kiedy powstał tu gród zwany początkowo Żmigród. Pierwsza wzmianka o Opatowie pojawiła się w dokumencie z 1189 roku. Prawa miejskie Opatów uzyskał w 1282 roku. Do dziś w mieście zachowało się średniowieczne rozplanowanie rynku, będące modelowym przykładem tradycyjnego układu działek siedliskowych.
Miasto zawdzięczało swoją prosperity krzyżującym się tu ważnym szlakom kupieckim, prowadzącym ze Śląska i Krakowa do Wielkopolski, na Pomorze i Ruś Halicką, a okres największego rozwoju przypadał na czasy kanclerza wielkiego koronnego Krzysztofa Szydłowieckiego. Szydłowiecki ufundował m.in. jedyną zachowaną z czterech dawnych bram miejskich – Bramę Warszawską.
Polecany artykuł:
Tajemnice opatowskich podziemi
Jedną z największych atrakcji turystycznych Opatowa jest Podziemna Trasa Turystyczna. Jej powstanie było ściśle związane ze wzrostem znaczenia handlowego miasta. W związku z przywilejem składu na towary takie jak sól, śledzie, przyprawy, czy tytoń, sprytni kupcy już w XIII wieku zaczęli drążyć pod swoimi domami rozległe piwnice. Ponieważ ciągle brakowało miejsca na bezpieczne przechowywanie towarów, kopano coraz głębiej, tworząc w efekcie "miasto pod miastem", służące przez wieki zarówno jako magazyny, jak i schronienie przed wrogiem. Obecnie trasa podziemna rozciąga się na długości 500 metrów i sięga 14 metrów głębokości (3 kondygnacje). Podziemia te pełniły funkcję schronienia nawet podczas II wojny światowej dla mieszkańców pochodzenia żydowskiego, a żołnierze Armii Krajowej urządzili tam strzelnicę.
Zabytki Opatowa. Co warto zobaczyć?
Opatów szczyci się wyjątkowymi zabytkami, a zwłaszcza obiektami sakralnymi:
- Kolegiata pw. św. Marcina: Wzniesiona w drugiej połowie XII wieku. Uważana jest za perłę Ziemi Świętokrzyskiej i jeden z najcenniejszych przykładów architektury romańskiej w Polsce. Legendy, wspominane przez Jana Długosza, łączą jej fundację z zakonem Templariuszy, sprowadzonych tu przez księcia Henryka Sandomierskiego. Wewnątrz kolegiaty znajduje się słynny „Lament opatowski” – płaskorzeźba zdobiąca nagrobek Krzysztofa Szydłowieckiego i jego syna Zygmunta, będąca arcydziełem sztuki renesansu, odlanym w 1536 roku w warsztacie Bartolomeo Berrecciego.
- Klasztor OO. Bernardynów – Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (WNMP): Kompleks otoczony murem ze strzelnicami. Pierwszy drewniany kościół w tym miejscu powstał już w 1040 roku z inicjatywy biskupa krakowskiego Rachelego.
Innym kluczowym obiektem jest Ratusz, obecna siedziba władz miasta i gminy, który prawdopodobnie powstał z pieniędzy kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego w drugiej połowie XVI lub na początku XVII stulecia.
Polecany artykuł:
Krówka Opatowska i legendy Templariuszy
Oprócz zabytków i bogatej historii, Opatów kusi wyjątkowymi produktami i opowieściami. Miejscowym specjałem są „Krówki Opatowskie”, które są oficjalnie chronionym tradycyjnym produktem spożywczym (cukierkiem typu toffi). W Opatowie można nawet poznać tajemnicę ich ręcznej produkcji podczas warsztatów. Innymi lokalnymi specjałami są kiełbasa swojska opatowska oraz pączek opatowski.
Z miastem związane są liczne legendy opatowskie. Jedna z nich opowiada o Białej Damie, żonie kupca, która ukryła się w piwnicach przed Tatarami w 1502 roku. Inne mówią o czarownicach i diable Gunbolcie, który próbował zniszczyć Kolegiatę, zrzucając na nią ogromny głaz z Łysej Góry, lecz uciekł, gdy usłyszał pianie koguta. Upuszczony przez diabła głaz, zwany Czarcim Kamieniem, leży do dziś między Kolegiatą a klasztorem Bernardynów. Rozwój turystyki w Opatowie planowany jest m.in. w oparciu o projekty związane z pobytem Zakonu Templariuszy, w tym utworzenie Centrum Templariuszy.
Opatów, jako miasto zlokalizowane na Wyżynie Sandomierskiej i Bursztynowym Szlaku, jest świetnie skomunikowane ze szlakami turystycznymi i rowerowymi, takimi jak Szlak Rowerowy Sandomierz - Opatów (34,1 km). Miasto i gmina stawiają na dalszy rozwój turystyki, m.in. poprzez planowane budowanie pola dla przyczep kempingowych (kamperów) i rozbudowę ścieżek rowerowych, w tym połączenie z trasą Green Velo.
Opatów z pewnością zasługuje na wizytę – jego swoisty urok, bogata historia, rozległe podziemia i słynne słodycze sprawiają, że jest to obowiązkowy punkt na turystycznej mapie województwa świętokrzyskiego.
