Magiczne miejsce w malutkiej wsi w Świętokrzyskiem. Stoją tam ruiny sprzed 600 lat

Początki warowni rycerskiej w Dolinie Nidy

Pierwsze wzmianki pisane o miejscowości Mokrsko pochodzą z 1306 roku. Pierwotna rezydencja obronna, należąca do Piotra Pacana herbu Jelita, późniejszego kasztelana sandomierskiego, oraz jego brata Tomisława (wojewody krakowskiego i sandomierskiego), znajdowała się w rejonie dzisiejszego Mokrska Dolnego. Po niej pozostało tam jedynie ziemne grodzisko, zwane Dworską Górką, usytuowane 150 metrów na wschód od kościoła.

Druga generacja rodu Mokrskich podjęła decyzję o budowie nowej, już murowanej rezydencji. Ten nowy, murowany zamek powstał w Mokrsku Górnym w drugiej połowie XIV stulecia, najprawdopodobniej przed rokiem 1385. Fundację przypisuje się Florianowi (biskupowi krakowskiemu) lub Klemensowi (kasztelanowi radomskiemu) – synom Piotra. Lokalizacja została wybrana strategicznie – zamek wzniesiono na cyplu nad rzeką Nidą. Cypel ten został najprawdopodobniej przekopany, co stworzyło naturalną fosę dookoła.

Zamek Królowej Bony. Prywatna siedziba intryg

Zamek w Mokrsku Górnym przeszedł przez ręce wielu właścicieli. Na początku XVI wieku, po kilkukrotnych zmianach, w roku 1531 Mokrsko wraz z zamkiem i trzema okolicznymi wsiami nabyła Królowa Bona Sforza.

Zamek ten, położony na uboczu, stał się wyśmienitym miejscem na spotkania Bony z jej zwolennikami oraz do przekazywania im pieniędzy, zwłaszcza w kontekście jej walki z synem, Zygmuntem Augustem. W imieniu królowej budową rezydencji zarządzał Piotr Kmita. Przypisuje mu się inicjatywę renesansowej modernizacji budowli. Zamek został wówczas rozbudowany; dostawiono obok dwie zabudowania mieszkalne, co nieco zmieniło jego obronny charakter.

W kontekście konfliktu z Zygmuntem Augustem zamek Bony służył jako baza operacyjna. Królowa wykorzystywała go do koordynowania działań mających na celu przeciwdziałanie małżeństwu Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną. Do zamku trafiały poufne wiadomości od szpiegów i listy z Wilna.

Architektura i obecny stan ruin

Zamek wzniesiono z kamienia. Posiadał plan prostokąta o wymiarach 25 na 45 metrów. Do zespołu zamkowego, otoczonego podmokłymi łąkami, prowadziła jedyna droga – grobla. Zamek właściwy składał się z części na kępie otoczonej nawodnioną fosą oraz przedzamcza.

Głównym elementem była trójkondygnacyjna, podpiwniczona, jednotraktowa budowla mieszkalna w części zachodniej. Najwyższa kondygnacja mieściła prawdopodobnie salę reprezentacyjną. Dziedziniec wewnętrzny (24x29 m) otaczał mur obwodowy z gankiem dla straży i strzelnicami. Od południa wznosiła się niezachowana dziś wieża bramna.

Niestety, na przełomie XVIII i XIX wieku niekonserwowany zamek szybko popadł w ruinę i został opuszczony. Już w połowie XIX wieku był on znacznie zrujnowany, co potwierdziła inwentaryzacja z lat 1844-1846.

Dziś z dawnej świetności Mokrska Górnego pozostały jedynie malownicze resztki:

• Relikty wschodniej ściany domu mieszkalnego, miejscami sięgające drugiego piętra
• Północno-wschodni narożnik muru kurtynowego
• Fragmenty podziałów wewnętrznych

Obecnie ruiny zamku w Mokrsku Górnym są własnością prywatną, a teren jest ogrodzony. Turyści mogą podziwiać to "magiczne miejsce" i ślady 600-letniej historii z zewnątrz. Mokrsko Górne, położone niedaleko Sobkowa, stanowi fascynujący punkt na mapie świętokrzyskich zabytków.

źródło: Polskie Zabytki, Zamki Polskie