Nowe zabytki w Świętokrzyskiem. Domy kolejowe w Sędziszowie wpisane do rejestru

Oficjalna decyzja o wpisie, wydana przez ŚWKZ w Kielcach, zapadła 16 maja 2025 roku. Obejmuje ona zespół 9 budynków mieszkalnych wraz z przyległym terenem przy ul. Kolejowej od numeru 1 do numeru 9 w Sędziszowie, w powiecie jędrzejowskim. Wpisanie to jest częścią szerszych działań Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach, mających na celu rozpoznanie i objęcie ochroną prawną niedostatecznie jeszcze rozpoznanych zabytków kolejnictwa w województwie świętokrzyskim.

Historia i kontekst powstania „Domów Tyrolskich”

Te wyjątkowe domy kolejowe w Sędziszowie powstały w latach 1939-1940/1941 z inicjatywy Kolei Wschodnich Rzeszy. Ich budowa była ściśle związana z rozbudową infrastruktury kolejowej w kierunku wschodnim oraz z planowanymi i realizowanymi działaniami wojennymi. Sędziszów od dawna jest miastem nierozerwalnie związanym z koleją. Już w 1885 roku otwarto tu stację kolejową i parowozownię, a na początku XX wieku centrum miejscowości przesunęło się w pobliże stacji, czyniąc Sędziszów ważną osadą kolejarską.

Po zakończeniu II wojny światowej, w 1948 roku, zespół domów został wywłaszczony na rzecz Skarbu Państwa i zarządzany przez PKP. Od końca XX wieku budynki przeszły w ręce prywatne, gminne i wspólnotowe.

Unikatowy styl architektoniczny. Heimatstil

Co czyni te domy przy ul. Kolejowej tak wyjątkowymi? Wszystkie budynki powstały jako jednolity zespół w stylistyce określanej jako Heimatstil, czyli styl rodzimy. Jest to tradycjonalizm o proweniencji ludowej, który zachował się do dziś praktycznie bez istotnych zmian. Mieszkańcy Sędziszowa trafnie nazywają je „domami tyrolskimi”, nawiązując do ich charakterystycznego wyglądu, przypominającego malownicze budowle alpejskie.W opinii ŚWKZ, zespół ten stanowi przestrzennie powiązaną i wyodrębnioną grupę budynków, wyróżniającą się wspólną koncepcją projektową. Obejmuje ona kształt architektoniczny i detal, materiał, estetykę, funkcję oraz czas powstania. Autentyzm materiału i sposób jego wykorzystania kształtują wyraz estetyczny całego zespołu, co nadaje mu niezaprzeczalne wartości zabytkowe – historyczne, artystyczne i naukowe. Lokalnie, architektura domów tyrolskich jest postrzegana w kontekście niemal wyłącznie pozytywnym, jako ciekawa i wartościowa estetycznie, stanowiąca dziś ważny element zabytkowego zasobu miasta i gminy Sędziszów.

Sędziszów. Miasto z kolejową duszą

Historia Sędziszowa, choć sięga XIII wieku, jest ściśle spleciona z rozwojem kolei. Już w XIX wieku budowa linii kolejowej, prowadzącej m.in. z Krakowa do Kielc i Warszawy, przyczyniła się do wzrostu miejscowości. Powstały tu lokomotywownia, punkt przeładunkowy, budynki dla pracowników i dworzec. Podczas II wojny światowej Niemcy docenili strategiczne położenie i infrastrukturę kolejową Sędziszowa, wykorzystując ją do transportu. W tym okresie, oprócz domów w stylu tyrolskim przy ul. Kolejowej, zbudowali także inne obiekty dla pracowników kolei, np. drewniane, piętrowe baraki tworzące tzw. „Osiedle Drewniane”.

Odkryj dziedzictwo Sędziszowa

Wpisanie domów kolejowych w Sędziszowie do rejestru zabytków to dowód na bogactwo dziedzictwa tego miasta. Sędziszów oferuje również inne ciekawe miejsca, takie jak barokowy kościół parafialny pw. Świętego Piotra i Pawła czy dwór z XIX wieku. Jednak to właśnie ulica Kolejowa z jej unikalną zabudową poniemiecką, stylizowaną na styl tyrolski, staje się teraz oficjalnie chronionym skarbem, który koniecznie warto zobaczyć.Te nowo uznane zabytki w Świętokrzyskiem to nie tylko świadectwo burzliwej historii, ale także ważny element kulturowy i estetyczny, który wzbogaca krajobraz regionu.