To jedyna taka podziemna trasa turystyczna na świecie! Znajdziecie ją w Świętokrzyskiem.

Krzemionki UNESCO. Świadectwo prehistorycznego górnictwa w Świętokrzyskiem

Krzemionki to obszar pradziejowych kopalń krzemienia pasiastego. Tworzą go nie tylko podziemne wyrobiska, ale także charakterystyczny krajobraz na powierzchni z zagłębieniami poszybowymi, hałdami urobku oraz śladami dawnych obozowisk i pracowni krzemieniarskich. Kopalnie te funkcjonowały od neolitu (kultura pucharów lejkowatych i kultura amfor kulistych) do wczesnej epoki brązu (kultura mierzanowicka), czyli w IV-II tysiącleciu p.n.e.. Obiekt ten obrazuje życie ludzi w epoce kamienia, ich wiedzę i możliwości technologiczne.

Dlaczego Krzemień Pasiasty był tak cenny?

W okresie przed rozpowszechnieniem metali, krzemień był najlepszym materiałem do wytwarzania narzędzi i broni. Był twardy, ale jednocześnie łupliwy, co pozwalało na nadanie mu pożądanego kształtu i uzyskanie ostrych, tnących krawędzi tnących. Krzemień pasiasty wydobywany w Krzemionkach miał dodatkowo duże walory wizualne. Dziś nazywany jest kamieniem optymizmu lub świętokrzyskim diamentem i od ponad 50 lat z powodzeniem wykorzystują go złotnicy i twórcy biżuterii

Podziemna trasa turystyczna. Serce Krzemionek

Sercem Krzemionek i ich największą atrakcją jest podziemna trasa turystyczna. Jest to jedyny tego typu obiekt na świecie udostępniony szerokiej publiczności. Trasa ma łączną długość około 2 km, z czego aż 0,5 km znajduje się pod ziemią. Pozwala ona na zwiedzanie oryginalnych neolitycznych kopalń i wyrobisk sprzed 5 tysięcy lat, dając bezpośredni wgląd w warunki pracy starożytnych górników.

Warunki pracy prahistorycznych górników

Praca pradziejowych górników była niezwykle wymagająca. Wysokość podziemnych wyrobisk wahała się od 55 do 120 cm, a według innego źródła od 55 do 110 cm, co oznaczało, że musieli pracować w pozycji kucznej, klęczącej lub półleżącej. Do drążenia chodników i wydobywania krzemienia używali prostych narzędzi wykonanych z kamienia, poroża i drewna – kilofów, klinów, dźwigni, pobijaków i tłuków. Oświetlenie stanowiły łuczywa lub kaganki. Pod ziemią panuje stała temperatura wynosząca około 9-12°C (inne źródło podaje 5-9°C), a powietrze bywa wilgotne. Górnicy często cierpieli na pylicę i reumatyzm, a praca wiązała się z ryzykiem wypadków. Podczas zwiedzania pod ziemią można zobaczyć charakterystyczne bryły krzemienia pasiastego tkwiące w białych wapiennych ścianach, a także rysunek naskalny Wielkiej Matki, przypuszczalnego neolitycznego bóstwa. Rysunek ten, szacowany na ponad 2000 lat, według naukowców miał chronić górników przed nieszczęściem.

Historia odkrycia i utworzenia rezerwatu

Historia odkrycia Krzemionek sięga lipca 1922 roku, kiedy młody geolog Jan Samsonowicz, zaintrygowany dziwnymi zagłębieniami terenowymi ("nory i lochy") z kamiennymi narzędziami i porożami, prawidłowo zinterpretował je jako neolityczne kopalnie krzemienia pasiastego. Aby chronić to unikatowe miejsce, podjęto decyzję o utworzeniu rezerwatu archeologicznego, rozpoczętą w 1926 roku. W tym celu stopniowo wykupywano tereny, a proces zakończono w latach 60. XX w.. Ewenementem w skali Europy jest fakt, że dla dobra tego unikatowego zabytku oraz w celu utworzenia rezerwatu ostatecznie przesiedlono całą wieś Krzemionki. Mieszkańcy nowe domy znaleźli w większości w rejonie Sandomierza.

Krzemionki dziś. Rezerwat i Muzeum

Poza podziemną trasą turystyczną, w Krzemionkach warto odwiedzić: 

• zrekonstruowaną osadę prehistoryczną
• na terenie rezerwatu widoczne są także relikty całego zaplecza górniczego na powierzchni – zagłębienia poszybowe i hałdy górnicze oraz rekonstrukcja pracowni wstępnej obróbki krzemienia przy zadaszonym wejściu do szybu
• całości dopełnia Muzeum Archeologiczne i Rezerwat Krzemionki w Sudole, gdzie znajduje się stała wystawa archeologiczna "Władcy krzemienia"
• multimedialna ekspozycja pozwala zapoznać się z codziennym życiem ówczesnych mieszkańców, neolitycznym górnictwem, a także zobaczyć oryginalne zabytki i rekonstrukcje, w tym model pochówku kultury mierzanowickiej
• wokół Krzemionek zlokalizowane są dalsze kopalnie i zaplecze osadnicze, tworzące unikatowy region oparty na eksploatacji krzemienia.

Jak tam trafić?

Dojazd do Krzemionek jest możliwy m.in. przez Ostrowiec Świętokrzyski drogą wojewódzką nr 754. Z Ostrowca do Krzemionek kursuje również przewoźnik prywatny. Muzeum Archeologiczne i Rezerwat Krzemionki posiada udogodnienia dla osób z niepełnosprawnościami. Dobrą okazją do odwiedzenia Krzemionek mogą być Europejskie Dni Archeologii.

źródło: Krzemionki - Muzeum Archeologiczne i trasa turystyczna, Swietokrzyskie Travel, Narodowy Instytut Dziedzictwa