Różanka Zelejowska. Tajemnica różowego kamienia w królewskich zamkach

Czym jest tajemnicza Różanka Zelejowska?

Różanka zelejowska to niepowtarzalny wapień brekcjowo-żyłowy. Wyobraź sobie skałę, w której na przestrzeni wieków popękały starsze warstwy wapienne, a szczeliny te wypełniły się krystalicznym kalcytem. To właśnie ten kalcyt, często nasycony hematytem (czerwonym tlenkiem żelaza), tworzy charakterystyczne, różowe lub wiśniowe żyłki i ornamenty na jaśniejszym tle, przypominające swoim wyglądem różane wzory. Stąd też wzięła się jej urokliwa nazwa. Mimo potocznego nazywania jej "marmurem chęcińskim", z geologicznego punktu widzenia różanka nie jest klasycznym marmurem metamorficznym, lecz wapieniem o budowie krystalicznej.

Chęciny. To miejsce związane z występowaniem tego kamienia

Najbardziej znane złoża różanki zelejowskiej znajdowały się w okolicach Chęcin, a w szczególności na Górze Zelejowej. Już w XVII wieku kamienie z okolic Chęcin, w tym te o dekoracyjnych walorach, zyskiwały popularność. Król Zygmunt Stary osobiście docenił walory chęcińskiego kamienia i chętnie go wykorzystywał. To właśnie różanka zelejowska stała się jednym z najbardziej cenionych kamieni ozdobnych w Polsce, zdobiąc takie prestiżowe miejsca jak:

• Katedra Wawelska w Krakowie: Znajdują się tam najstarsze renesansowe wyroby z tego unikatowego kamienia
• Biblioteka Jagiellońska w Krakowie: Można tam znaleźć podstopnice schodów wykonane z różanki
• Ołtarz w kaplicy Fodygów w kościele św. Bartłomieja w Chęcinach: Wykorzystano w nim lokalny marmur, w tym różankę
• Detale ołtarza głównego w klasztorze na Karczówce w Kielcach: Różanka zelejowska nadała im wyjątkowy charakter
• Portale w Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach: Gzymsy i pilastry tych portali wykonano z różanki.

Koniec eksploatacji i ochrona

Niestety, eksploatacja różanki zelejowskiej na większą skalę zakończyła się w 1954 roku. Przyczyn było kilka, w tym trudności w wydobyciu ze względu na jej kruchość i popękaną strukturę, a także względy ochrony przyrody. W 1956 roku utworzono rezerwat przyrody nieożywionej „Góra Zelejowa”, co ostatecznie zakończyło możliwość pozyskiwania tego unikatowego kamienia z jego najsłynniejszego złoża.

Różanka zelejowska to bez wątpienia kamienny unikat województwa świętokrzyskiego, który zdobił ważne miejsca i zasługuje na ponowne odkrycie i pamięć! Podczas zwiedzania zabytków, miejcie na uwadze ten niezwykły kamień z Gór Świętokrzyskich – być może natraficie na jego ślady, świadczące o dawnej славе tego regionu.

źródła. Muzeum Narodowe w Kielcach, Wikipedia, Swietokrzyskie Trawel, Świętokrzyskie Szlaki Turystyczne